Słownik delegatów na Polski Sejm Dzielnicowy

Skip Navigation LinksSłownikHasła

Przegląd haseł

Karłowski Tadeusz
Stary Siedlec, Powiat Rawicki, Poznańskie

Tadeusz Karłowski herbu Prawdzic, urodził się w 13 X 1893 roku w Poznaniu, w rodzinie ziemiańskiej, jako najstarszy syn Kazimierza Eugeniusza Witolda Karłowskiego h. Prawdzic (ur. 3 III 1852 – zm. 30 III 1917 roku w Poznaniu w szpitalu Elżbietanek na ul. Łąkowej) i Izabeli Studniarskiej h. Pobóg (ur. 8 VII 1867 – zm. 25 I 1944 roku). Tadeusz wśród swojego rodzeństwa miał dwóch braci – Kazimierza (ur. 1895 - zm. 9 X 1976), Krzysztofa (ur. 1901- zm. 23 X 1921), i dwie siostry - Gabrielę (ur. 29 IX 1896 - zm. 5 XII 1985), Izabelę (ur. 5 II 1903 – zm. 25 X 1981).

Ojciec Tadeusza Karłowskiego – Kazimierz, był jednym z dziewięciorga dzieci Mateusza Karłowskiego h. Prawdzic (ur. 17 III 1821 w Liszkowie – zm. 7 IX 1882 roku w Grąbkowie) i Eugenii Dembińskiej h. Rawicz (ur. 23 IV 1844 – zm. 1882 roku).

Kazimierz Karłowski ukończył politechnikę w Berlinie po której pracował jako naczelny inżynier Towarzystwa Melioracji Obry. Zaprojektował m.in. cmentarz na poznańskim Dębcu. Matka Tadeusza, Izabela, wniosła w posagu kamienicę przy ulicy Strzeleckiej 28, w Poznaniu, w której rodzice Tadeusza do końca życia mieszkali.

Tadeusz Karłowski swoje dzieciństwo spędził w rodzinnym domu w Poznaniu na ul. Strzeleckiej 28, uczęszczając do Gimnazjum im. Bergera. Po zdanym egzaminie maturalnym, kontynuował naukę na studiach rolniczych w Berlinie. W 1924 roku ożenił się z Janiną Bartoszewicz h. Pomian z majątku Wiecinino (ur. 1905 – zm. 8 XII 1938 roku). Z małżeństwa z nią miał czwórkę dzieci: Pawła (ur. 1925 – zm. 1928), Konstantego (ur. 1926 – zm. 21 XII 2005), Jana (ur. 1930), Alicję (ur. 6 IV 1935 – zm. 24 XI 1999 roku).

Tadeusz Karłowski po studiach rolniczych został dyrektorem majętności Sielec Stary w powiecie rawickim, należących do Olgierda księcia Czartoryskiego. Objął te stanowisko w okresie I wojny światowej, dlatego że jeszcze w 1913 roku funkcję tę pełnił Włodzimierz Bronikowski. W 1919 roku jest już Tadeusz Karłowski jako dyrektor wymieniany, z kolei Włodzimierz Bronikowski był w tym okresie rządcą majątku Wielki Bór, również należącym do ks. Olgierda. Na stanowisku dyrektora majętności Sielec Stary, Tadeusz Karłowski pozostawał do 1920 roku. Od 1920 roku zaczął dzierżawić majątek Piaski (ogólny obszar – 390,8 ha, z czego ziemi uprawnej 311 ha, łąk i pastwisk 0,8 ha, lasów 74,8 ha, nieużytków – 4,2 ha) od Marii Otyli księżnej Druckiej-Lubeckiej z Dłoni, nie przerwanie aż do swej śmierci 17 IX 1936 roku. Tadeusz Karłowski poświęcając się uprawie m.in. buraka cukrowego w dzierżawionym przez siebie majątku, był udziałowcem spółki akcyjnej z ograniczoną odpowiedzialnością - cukrowni w Miejskiej Górce, zasiadając w jej zarządzie. W połowie latach 30-tych XX wieku (1934/35 rok), Tadeusz Karłowski zakupił od rodziny Szczepkowskich, majątek Chaławy w powiecie śremskim, liczący 287 ha. Po śmierci męża, Janina Karłowska starała się nadal zarządzać majątkiem Piaski, do momentu kiedy także przedwcześnie zmarła 8 XII 1938 roku. Jeszcze w trakcie jej życia, jej synowie na czas nauki szkolnej udawali się do Poznania, gdzie mieszkali u wuja a brata Tadeusza - księdza Kazimierza Karłowskiego, w jego willi w Poznaniu na Sołaczu.

Szczególną kartą w życiu Tadeusza Karłowskiego, jak wielu Polaków w tamtym okresie, jest udział w odzyskaniu przez Polskę niepodległości. 11 XI 1918 roku w lasach Compiegne w Rethondes we Francji, został podpisany rozejm między państwami Ententy a Niemcami. I wojna światowa była zakończona. Jednakże podpisany układ o zawieszeniu broni, nakazujący wojskom niemieckim powrócić w granice Niemiec, jakie istniały 1 VIII 1914 roku, nie mówił nic o ziemiach polskich znajdujących się pod panowaniem pruskim od czasów zaborów. O tych ziemiach mogła zadecydować konferencja pokojowa, choć nie było na to wyraźnych gwarancji, lub sami Polacy. W tym przypadku zadecydował w głównej mierze ten drugi czynnik. Tadeusz Karłowski postanowił czynnie wziąć udział w decydowaniu o przyszłej przynależności ziem wielkopolskich które zamieszkiwał.

Przygotowania do przejęcia władzy przez Polaków w powiecie rawickim, rozpoczęły się od zorganizowania tajnego spotkania 10 XI 1918 roku w Golejewku. Jego organizatorem był tamtejszy proboszcz, ksiądz Zdzisław Zakrzewski - prezes Powiatowej Rady Ludowej, który dostał takie polecenie w końcu października 1918 roku z Centralnego Komitetu Obywatelskiego, przekazane mu przez dr W. Mieczkowskiego. W Golejewku znajdował się pałac Janusza hrabiego Czarneckiego. Wkrótce miejsce to stało się odtąd jednym z głównych punktów powstańczych w powiecie rawickim. Ksiądz Zdzisław Zakrzewski zaprosił do Golejewka „około 25 mężów zaufania z całego powiatu”. Wśród zaproszonych osób znalazł się Tadeusz Karłowski. Wtedy też uzgodniono kandydatury delegatów na Sejm Dzielnicowy, mający się odbyć 3 XII 1918 roku w Poznaniu. Jednym z 14 wyznaczonych delegatów z powiatu rawickiego został Tadeusz Karłowski z Sielca Starego. W drugiej połowie listopada, Tadeusz Karłowski brał udział w wiecach w miejscowościach powiatu, gdzie już oficjalnie wybierano kandydatów na Sejm Dzielnicowy. 29 XI 1918 roku, Tadeusz Karłowski był obecny na posiedzeniu powiatowej Rady Ludowej w Miejskiej Górce, gdzie m.in. otrzymał legitymacje delegata na Sejm Dzielnicowy. W dniach 3-5 XII Tadeusz Karłowski uczestniczył jako 9 delegat z pośród 14 z powiatu rawickiego, w obradach Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu. 5 XII Tadeusz Karłowski wszedł również w skład rawickiej Rady Robotników i Żołnierzy, którą tego dnia na jej „wielkim zgromadzeniu” powiększono o delegatów z powiatu rawickiego. Radę Robotników i Żołnierzy założył na początku listopada 1918 roku w Rawiczu niemiecki sierżant Maks Niederlych, socjalista pochodzący z Dolnego Śląska. Włączenie w jej skład delegatów na Sejm Dzielnicowy, było krokiem Niederlicha ku utrzymaniu malejących wciąż wpływów organizacji na której czele stał, jak i chęć utworzenia w tym celu wspólnej niemiecko-polskiej rady powiatowej. Zamiar ten nie powiódł się ostatecznie, ponieważ wspólna rada powiatowa zebrała się tylko raz 2 I 1919 roku, w ogólnym napięciu, towarzyszącym informacją o pierwszych starciach Powstania Wielkopolskiego.

4 I 1919 roku Tadeusz Karłowski bierze udział w „radzie wojennej” na probostwie w Golejewku. Był wśród osób zaproszonych, poza obecnymi członkami wydziału wykonawczego Rady Ludowej powiatu rawickiego. Jedną z podjętych decyzji, było polecenie Tadeuszowi Karłowskiemu udania się do opanowanego przez Polaków Krotoszyna, w celu uzyskania broni. Po dotarciu do Krotoszyna 6 I, uzyskał tam 40 karabinów wzoru 88 i 2 000 sztuk amunicji. 6 I Tadeusz Karłowski powrócił z raportem o ilości uzyskanej broni do Golejewka. Dzięki uzyskanemu wsparciu, mógł Tadeusz Karłowski podjąć decyzję o zdobyciu Jutrosina. 7 I 1919 roku w godzinach porannych, dowodząc jutrosińskim oddziałem Straży Ludowej, udało mu się opanować Jutrosin. W ciągu następnego dnia, Tadeusz Karłowski, dowodzonym przez siebie powstańcami, opanował także okoliczne wsie, odbierając przy tym kolonistom niemieckim broń. Formułujące się od końca listopada 1918 na terenie Jutrosina i przylegających wiosek oddziały Straży Ludowej, przed uderzeniem 7 I 1919 roku na Jutrosin, zostały podzielone na oddziały, z którego jeden stacjonował na podwórzu majątku księcia Olgierda w Sielcu Starym. Te formacje powstańcze dzięki staraniom Tadeusza Karłowskiego, który kładł nacisk na uzbrojenie, ekwipunek i organizację wojskową, zostały na rozkaz komendanta Ignacego Buszy, 14 I przemianowane na kompanie jutrosińską. Liczebność tych oddziałów w obwodzie jutrosińskim w połowie stycznia, którymi jako ich nowo wybrany komendant obwodu jutrosińskiego, dowodził Tadeusz Karłowski, wynosiła 200 żołnierzy, z czego posiadano tylko 70 karabinów, a 130 brakowało. Z biegiem czasu utworzono trzy kompanie odcinka jutrosińskiego, które mając przewagę liczebną nad Niemcami, były przez nich niepokojone podczas patroli frontu, lecz zawsze wychodząc z potyczek zwycięsko. Pod koniec stycznia, Tadeusz Karłowski jako komendant obwodu jutrosińskiego, przy pomocy ówczesnego starosty Stefana Suchockiego, zorganizował oddział konnej żandarmerii liczący 24 ludzi, pod dowództwem Stanisława Hoffmanna, do patrolowania pasa przygranicznego, uzyskując na jego powstanie konie wraz z rzędami z okolicznych majątków. Do jego obowiązków jako komendanta, należało m.in. pisanie raportów do Dowództwa Głównego do Poznania, m.in. z przebiegu walk jemu podległych jednostek powstańczych.

Panowanie Niemców nad Rawiczem, Sarnową i Bojanowem w powiecie rawickim, a także posiadanie całego będącego w powiecie taboru kolejowego, skłoniło Komitet Wykonawczy Powiatowej Rady Ludowej do pertraktacji, w celu uruchomienia niektórych koniecznych kolejowych połączeń. Niemcy za uruchomienie kolei powiatowej żądali 300 000 Marek kaucji. Uruchomienie kolei było konieczne dla funkcjonowania cukrowni w Miejskiej Górce. W sobotę 11 I 1919 roku w Miejskiej Górce odbyło się w tej sprawie posiedzenie rady nadzorczej cukrowni, po której to zgodzono się wyłożyć żądaną kaucję, a informację o tym księdzu Zdzisławowi Zakrzewskiemu przywiózł książę Olgierd wraz z Tadeuszem Karłowskim. Jednakże prawdopodobnie nie doszło do zapłacenia tej sumy, gdyż tego samego dnia Niemcy zaatakowali wcześniej zajętą przez polski oddział Sarnowę. Podczas odbywających się tego dnia walk, Tadeusz Karłowski pozostał w Miejskiej Górce u boku komendanta sił powiatu rawickiego Ignacego Buszy.

20 I 1919 roku w Jutrosinie był obecny Komendant VI Okręgu Wojskowego Jarocin, Zbigniew hrabia Ostroróg-Gorzeński, który odbierał zaprzysiężenie przez Tadeusza Karłowskiego nowo utworzonej kompanii powstańczej. Zbigniew hr. Ostroróg-Gorzeński w swym raporcie do Dowództwa Głównego z tego dnia, napisał o „jak najlepszym wrażeniu” jakie wywarł na nim Tadeusz Karłowski. 4 II 1919 roku podjęto próbę zajęcia Rawicza przez polskie oddziały powstańcze, w odpowiedzi na systematyczne ostrzeliwanie przez stronę niemiecką miejscowości pobliskich Rawiczowi, a znajdujących się w rękach polskich – Miejskiej Górki, Żołędnicy i Niemarzyna. Tadeusz Karłowski w czasie tego ataku, brał udział w walkach na prawym skrzydle, atakującym Rawicz od strony Łaszczyna. Choć sam atak na Rawicz się nie udał, prawe skrzydło Tadeusza Karłowskiego posunęło się w toku walk najbliżej Rawicza (do wioski Sierakowo), zdobywając przy tym dwie armaty z końmi i amunicją. Pomimo podpisania 16 II 1919 rozejmu w Trewirze, między państwami Ententy a Niemcami, który to na wniosek francuskiego marszałka Focha został rozciągnięty na ziemie byłego Wielkiego Księstwa Poznańskiego, Niemcy nie zamierzali przestrzegać postanowień rozejmowych, łamiąc je sporadycznie. M.in. 17 II silny atak niemiecki od strony granicy śląskiej i Rawicza, zmusił ks. Zakrzewskiego do wyjazdu z zagrożonego Golejewka i schronienia się w domu Tadeusza Karłowskiego w Sielcu Starym.

W okresie Powstania Wielkopolskiego na terenie powiatu rawickiego, Tadeusz Karłowski był dowódcą batalionu jutrosińskiego od 6 do 20 I 1919 roku, i od 5 do 22 II 1919 roku. Bez wątpienia czynny udział Tadeusza Karłowskiego w Powstaniu Wielkopolskim na terenie powiatu rawickiego należy zaliczyć do ważnych fragmentów w jego życiorysie.

W okresie 20-lecia międzywojennego, działalność społeczna Tadeusza Karłowskiego koncentrowała się na pełnieniu w Związku Poznańskich Kółek Rolniczych funkcji Wicepatrona, w Wicepatronacie Rawickim, zrzeszającym 306 członków w 7 kółkach. Tadeusz Karłowski na stanowisko Wicepatrona, został wybrany 1 VIII 1920 roku, i pełnił tą funkcję najprawdopodobniej do swojej śmierci. W tym czasie był członkiem Kółek rolniczych w Jutrosinie i Konarach. Tadeusz Karłowski był także członkiem Wielkopolskiego Związku Ziemian, należąc do jego Koła nr 14 w Rawiczu.

Tadeusz Karłowski zmarł 17 IX 1936 roku, przebywając w interesach w Poznaniu, na atak serca, mając zaledwie 43 lata. Pochowany został w Poznaniu na Dębcu. Żona jego, Janina zmarła również przedwcześnie, bo 8 XII 1938 roku. Osieroconą trójką dzieci państwa Karłowskich, zajęła się rodzina w Poznaniu. Zamieszkały w domu na ulicy Strzeleckiej 28, u ciotki Gabrieli Karłowskiej.

Opracował: Jakub Moryson

Opracowanie

Jakub Moryson