Ksiądz Jan Donat (1877-1934) – patriota, działacz stronnictwa narodowego, opiekun polskich towarzystw śpiewaczych i organizacji społeczno gospodarczych, jarociński delegat na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu 3-5 grudnia 1918 r.

Ks. Jan Donat urodził się 16 grudnia 1877 r. w Ostrzeszowie, syn nauczyciela Józefa i Teodozji z Boruckich. W czasie nauki w Gimnazjum w Ostrowie Wlkp. działał w szeregach polskiej organizacji młodzieżowej TTZ. Po egzaminie maturalnym w 1896 r. studiował teologię w Seminarium Duchownym w Poznaniu i następnie w Gnieźnie, gdzie 17 kwietnia 1900 r. otrzymał święcenia kapłańskie.

Pierwsze obowiązki wikariusza pełnił od 1900 r. w Łodzi pod Stęszewem, następnie w Zbąszyniu, później w Trzemesznie, a w Łopiennie administratora. Od 1903 r. był wikariuszem w Odolanowie, gdzie został wybrany członkiem Powiatowego Komitetu Wyborczego i delegatem do Poznania . Obowiązki wikarego pełnił w latach 1904-07 w Rozdrażewie, a następnie w latach 1907-11 w Murzynowie Kościelnym, pow. Środa Wlkp. Od 1 lutego 1911 r. administratorem, a od 15 lutego t.r. ustanowiony proboszczem w Mieszkowie, pow. Jarocin. Duszpasterskie obowiązki w Mieszkowie pełnił do śmierci.

Od najmłodszych lat uczestniczył w pracach społecznych i politycznych oraz polskich towarzystwach. W każdej miejscowości w które przebywał jako wikariusz włączył się w nurt polskich organizacji społeczno-kulturalnych. W Odolanowie rozwinął działalność kółka rolniczego, uaktywnił pracę Towarzystwa Czeladzi Katolickiej i utworzył Towarzystwo Śpiewu „Cecylia”. Jako prezes Towarzystwa Śpiewu „Cecylia” był organizatorem wielkopolskiego zjazdu kół śpiewackich południowego okręgu, który się odbył w Odolanowie 15 sierpnia 1903 r. Do południowego okręgu wówczas należały następujące koła śpiewackie: Ostrów, Raszków, Sulmierzyce, Odolanów, Krotoszyn, Koźmin, Kobylin, Borek, Ostrzeszów, Pleszew i Jarocin. Na zjazd przyjechała również delegacja z Bydgoszczy. Najlepszym chórom – I nagroda Kobylin, II Ostrów, III Raszków, pochwała dla Koźmina i Jarocina - nagrody wręczała Melania Parczewska z Kalisza z przewodniczącym komitetu zjazdowego ks. J. Donatem .

W każdej miejscowości gdzie przebywał związał się pracą z chórami. W Mieszkowie opiekował się chórem kościelnym i był organizatorem zjazdu dekanalnego. Zjazd chórów kościelnych odbył się w dniu 3 lipca 1927 r. w Mieszkowie .

Drugą dziedziną działalności ks. Jana Donata była praca organiczna szeroko rozumiana. Działał w kółkach rolniczych, towarzystwach przemysłowych, bankach oszczędnościowo-pożyczkowych, bankach ludowych. Po śmierci ks. Stanisława Gibasiewicza (zm. 1910 r.), który był założycielem w 1902 r. Banku Ludowego w Mieszkowie, ks. Jan Donat został wybrany w 1911 r. sekretarzem Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Mieszkowie. Następnie w 1912 r. został wybrany dyrektorem Zarządu Banku Ludowego w Mieszkowie i funkcję tę pełnił do chwili śmierci w 1934 r.

Ks. Jan Donat od samego początku swej działalności patriotycznej i narodowej włączył się w nurt polskiego ruchu wyborczego. W 1903 r. był wybrany najpierw zastępcą delegata, a później delegatem powiatowego komitetu wyborczego z Odolanowa na zjazd delegatów Wielkiego Księstwa Poznańskiego w sprawie ustalenia listy polskich kandydatów na posłów. Na wiecach przedwyborczych wygłaszał szerokie informacje o zasadach wyborczych. W prasie wielkopolskiej odnotowano spotkania ks. Jana Donata np. w październiku 1903 r . w Odolanowie, w grudniu 1911 r. w Nowym Mieście n.W. W maju 1914 r. na wiecu w Jaraczewie został wybrany na delegata z powiatu jarocińskiego na walne zebranie przedwyborcze w Poznaniu.

Ks. Jan Donat – wspólnie z Franciszkiem Basińskim, ks. St. Podlewskim, Tomaszem Jachowskim i Józefem Matuszewskim z Jarocina oraz Mieczysławem Domagalskim z Żerkowa i Wincentym Zenkerem z Mieszkowa - był członkiem komitetu organizacyjnego polskiej wystawy przemysłowej na Wielkopolskę, która odbyła się w 1912 r. w Pleszewie. Ks. Jan Donat był współautorem przewodnika i zamieścił w nim artykuł, w którym podał szczegółową informację o Mieszkowie . Oprócz historii miasta Mieszkowa podał również ciekawe szczegóły dotyczące działalności towarzystw m.in. Bractwa Strzeleckiego od 1818 r., Kółka Rolniczego od 1891 r., Towarzystwa Przemysłowego od 1902 r., Towarzystwa Robotników od 1911 r. Szczegółowiej przedstawił działalność Towarzystwa Przemysłowego, któremu patronował, a podkreślił zorganizowany w Mieszkowie w 1909 r. Zjazd Okręgowy Towarzystw Przemysłowych . Podobną wystawę, ale więcej o charakterze rolniczym, zorganizował ks. Jan Donat w Mieszkowie już w odrodzonej, niepodległej ojczyźnie we wrześniu 1922 r.

Pełnił również funkcję sekretarza Komitetu Powiatowego Towarzystwa Pomocy Naukowej w Jarocinie. Zaangażował się także w rozwój czytelnictwa wśród mieszkańców parafii mieszkowskiej i okolicy pełniąc funkcję przewodniczącego nowomiejskiego Komitetu Obwodowego Towarzystwa Czytelni Ludowych. Zastępcą i bibliotekarzem była wówczas Helena Durzewska z Mieszkowa. W tym działaniu współpracował z ks. Szczepanem Tobołą z Goliny, przewodniczącym Komitetu Powiatowego TCL w Jarocinie.

W działalności politycznej związany był ze stronnictwem narodowym. Najaktywniej początkowo poparł „Straż” w 1905 r. Wówczas mężem zaufania „Straży” na powiat jarociński był dr Bogumił Hebanowski z Brzóstkowa . Później ks. J. Donat wstąpił w szeregi Narodowej Demokracji. W latach 1930-1931 należał do Zarządu Powiatowego Stronnictwa Narodowego w Jarocinie i był członkiem Obozu Wielkiej Polski. Poprał tworzenie tzw. Wydziałów Młodych Stronnictwa Narodowego.

Pod koniec I wojny światowej ks. Jan Donat poprał działania polskich organizacji i instytucji, które dążyły do odzyskania niepodległości. Z ramienia Rady Robotniczo – Żołnierskiej i jarocińskiej „Jedności” pełnił wspólnie ze Sławińskim w listopadzie i grudniu 1918 r. funkcję komisarza policji w Nowym Mieście nad Wartą . Organizował polskie wiece w okresie kampanii wyborczej prowadzonej przez Powiatową Radę Ludową w Jarocinie. Pod koniec listopada 1918 r. został wybrany delegatem z powiatu jarocińskiego na Polski Sejm Dzielnicowy, który odbył się w Poznaniu 3-5 grudnia 1918 r . Należał do grona ludzi, którzy organizowali siły porządkowe w powiecie jarocińskim w okresie powstania.

W okresie międzywojennym odnowił kościół parafialny i wyposażył go w nowe dzwony. Na początku lat trzydziestych okresu międzywojennego zachorował i leczył się Poznaniu. Zmarł w środę 15 sierpnia 1934 r. w godzinach rannych w szpitalu Sióstr Elżbietanek w Poznaniu. W nekrologu „Kurier Poznański” zamieścił informację, że „ Śmierć ks. Jana Donata wywołała szczery żal wśród mieszkańców Jarocina i powiatu oraz parafii, którą zawiadował bez przerwy 23 lata. Cześć pamięci najlepszego kierownika dusz i gorącego patrioty”. Pochowany na cmentarzu jeżyckim w Poznaniu.

Jan Jajor "Przegląd Wielkopolski" nr 2/2008.